Paleis voor Volksvlijt, Amsterdam
Gemaakt door Pieter Willem Marinus Trap
| Naam | Paleis voor Volksvlijt |
|---|---|
| Plaats | Amsterdam |
| Type | Theatergebouw |
| Bouwjaar | 1864 |
| Openingsdatum | 13 oktober 1890 |
| Wikidata ID (Q-nummer) | Q2077209 |
| Info | Waarde |
|---|---|
| Afbeelding | Paleis voor Volksvlijt Jacob Olie.jpg |
| Postcode: | Geen postcode beschikbaar |
| Openingsdatum: | Niet beschikbaar |
| Op de kaart: | Ga naar kaart... |
| Wikimedia Commons: | Galerie (Wikimedia Commons) |
| Gelegen in: | Amsterdam (Q9899) |
Bekijk deze en meer informatie op de website van Wikidata, of lees de pagina Paleis voor Volksvlijt op Wikipedia.
Informatie
Adres: Frederiksplein, Amsterdam. Oorspronkelijk gebouwd als accommodatie voor tentoonstellingen, manifestaties en concerten.
Bouwjaar: 1858-1864
Architect: Cornelis Outshoorn
Verbouwd tot theater: 1890, Architect: W.F.K. Roemer
Opening als theater: 13 oktober 1890 (Paleisschouwburg); 3 november 1893 (kleine zaal)
Geschiedenis
Links: De ingang van het Paleis voor Volksvlijt voor de Internationale Tentoonstelling in 1869 in Amsterdam. Kleurenlitho, 1869. Rechts: Het Paleis voor Volksvlijt. Kleurenlitho door P.W.M. Trap, ca. 1870.
Het Paleis voor Volksvlijt was een initiatief van Samuel Sarphati die in 1852 diverse instellingen van maatschappelijk belang stichtte, waaronder de Vereeniging voor Volksvlijt. Doel was de ‘verspreiding en bevordering van het volksgeluk’. Op 7 september 1859 werd de eerste paal geslagen en op 16 augustus 1864 werd het Paleis feestelijk ingewijd.
Al vanaf het begin kampte de N.V. Paleis voor Volksvlijt met financiële problemen. Daarom liet de toenmalige directeur Jan Eduard de Vries, in de hoop op een hogere omzet, de grote middenhal in tweeën delen: het ene deel werd concertzaal (opening: 2 oktober 1890), het andere een theaterzaal: de Paleisschouwburg.
Interieur
Links: Schouwburgzaal van het Paleis voor Volksvlijt te Amsterdam, naar het toneel gezien. Aquarel door J.M.A. Rieke, 1894. Rechts: Affiche voor de voorstelling Nana van Zola, in het Paleis voor Volksvlijt, 1896.
Via de hoofdingang kwam men in de vestibule met portiersloges en wachtkamers en vandaar voerden trappen naar de galerijen (balkons), de bijzalen en de grote zaal.
De zaal had aanvankelijk een geïmproviseerd karakter, met losse stoelen en losse, verrijdbare loges die alleen bij toneelvoorstellingen geplaatst werden, waarbij de galerij fungeerde als balkon. In 1894 kwamen er vaste stoelen en loges. In 1893 werd in het noordwestelijk deel van het Paleis nog een kleine toneelzaal ingericht met een capaciteit van 540.
Op 27 oktober 1875 werd het door de Franse orgelbouwer Aristide Cataillé-Cohl ontworpen orgel in gebruik genomen. Het is onder meer nog bespeeld door Camille Saint-Saëns. Later werd het orgel verkocht aan het Concertgebouw in Haarlem, waar het nog steeds in gebruik is.
In de jaren twintig van de twintigste eeuw had Floris van Hall – telg uit de beroemde Amsterdamse bankiersfamilie – de meerderheid van de aandelen van de N.V. Paleis voor Volksvlijt in handen. Als president-directeur van de N.V. bewoonde hij een appartement in de nok van het Paleis. Hij stond bekend als zonderling, kwam zelden of nooit buiten de deur en leefde ’s nachts. Soms verliet hij tijdens een voorstelling zijn kamers en verscheen in een zijloge. Vandaar keek hij, gekleed in kamerjas en steunend op de balkonrand, vorsend de zaal rond en verdween dan weer. Van Hall overleed op 24 februari 1929, korte tijd voordat het noodlot toesloeg en het Paleis in de nacht van 17 op 18 april 1929 afbrandde. Alleen de winkelgalerij die er in 1883, naar ontwerp van A.L. van Gendt, aan drie kanten omheen gebouwd was, overleefde de brand en bleef nog tot 1961 bestaan. In dat jaar werd de galerij afgebroken t.b.v. de bouw van het hoofdkantoor van de Nederlandsche Bank.
Exterieur
Het Paleis voor Volksvlijt, uitgevoerd in staal en glas, werd gebouwd naar voorbeeld van het Crystal Palace in Londen en het Palais de l’Industrie in Parijs. Het was gepland als onderdeel van een wijk die Amsterdam een voorname en mondaine uitstraling moest geven. Rondom het Paleis was een parkachtige tuin met terrassen en promenades aangelegd. De hoofdingang lag in het verlengde van de Utrechtsestraat. Deze toegang was voorzien van een peristyle voor rijtuigen. Vóór de invoering van elektriciteit werd het Paleis ’s avonds verlicht door ruim zesduizend gasvlammen, wier licht van verre te zien was.
Het Paleis voor Volksvlijt, ca. 1900. Fotograaf onbekend. Collectie TIN.
Het Paleis voor Volksvlijt na de brand, 1929. Fotograaf onbekend. Collectie TIN.
Premières in het Paleis voor Volksvlijt
Een chronologisch en daaronder een link naar een alfabetisch overzicht van de voorstellingen die in het Paleis voor Volksvlijt in premiere zijn gegaan, voor zover geregistreerd in de Productiedatabase:
- Het alfabetisch overzicht van deze premières
Bronnen
- Theaters in Nederland sinds de zeventiende eeuw. Redactie Bob Logger, Eric Alexander, Menso Carpentier Alting, Nico van der Krogt, Nathalie Wevers. Theater Instituut Nederland, 2007
- Productiedatabase